اصول و مبانی ترک اعتیاد – سوالات پر تکرار – بخش اول
چرا اغلب افراد دارای اعتیاد، همچنان به مصرف مواد خود ادامه می دهند در حالی که نسبت به مضرات آن آگاه اند؟
تقریبا همه ی افرادی که به نوعی با اعتیاد سر و کار دارند، بر این باورند که یک روز خودشان دست از مصرف کشیده و ترک می کنند، چون می دانند که مصرف مواد دارد به بدن و روان آنها آسیب می زند. از بین این افراد تقریبا همه ی آنها خود جوش اقدام به ترک می کنند اما در این میان افراد بسیار بسیار کمی موفق به ترک می شوند و بقیه با شکست مواجه می شوند، چون از اصول و تکنیک های لازم پیروی نمی کنند.
تحقیقات نشان می دهد افرادی که برای مدت زمان طولانی مواد مصرف می کنند دچار نوعی اختلالات در عملکرد ذهنی می شوند که حتی تا مدت ها پس از مصرف مواد نیز در ذهن آنها می ماند و عملکرد مغزشان با عملکرد یک فرد عادی تفاوت های زیادی دارد.
یکی از این تغییراتِ ناشی از مصرف مواد در مغز این است که برخی از عملکرد های مغز پیرامون رفتارهای کنترلی فرد را دچار تغییر می کند؛ به شکلی که فرد در برابر کنترل تمایلات درونی خود برای استفاده از مواد و ترغیب به استفاده از آن، دچار ضعف و ناتوانی است و هربار که اقدام به ترک به صورت سرخود می کند، با شکست مواجه می شود.
تحقیقات نشان می دهد افرادی که برای مدت زمان طولانی مواد مصرف می کنند دچار نوعی اختلالات در عملکرد ذهنی می شوند که حتی تا مدت ها پس از مصرف مواد نیز در ذهن آنها می ماند و عملکرد مغزشان با عملکرد یک فرد عادی تفاوت های زیادی دارد.
با شناخت این مولفه ها و تغییرات بیولوژیکی ناشی از اعتیاد در یک فرد می توان بهتر توضیح داد که چرا ترک اعتیاد به صورت غیر اصولی با شکست مواجه می شود. عوامل بسیاری در فرد ممکن است تاثیر بگذارند تا علی رغم اینکه تصمیم گرفته ترک کند باز هم در یک آن به سمت مصرف مواد برود. برخی از این علائم عبارت اند از: بیماری های روانی، فشارهای کاری و خانوادگی، مسائل اجتماعی یا مسائل محیطی (مثلا مواجهه با بوی مواد، مواجهه با مقداری مواد در جیب یک فرد دارای اعتیاد یا قرار گرفتن در یک جمع که در آن چند نفر دارند مواد مصرف می کنند).
همه ی موارد بالا نقش محرک هایی را ایفا می کنند که فرد بیمار را به سمت استفاده ی مجدد از مواد می کشانند و هر کدام از عوامل نام برده هر لحظه فرایند درمان فرد را به تعویق می اندازد. با این حال تحقیقات نشان می دهند که مشارکت فعال در درمان اعتیاد از سوی فرد، یکی از اساسی ترین مولفه های درمان است که باعث می شود درمان، خروجی قابل توجه و بسیار خوبی داشته باشد و به نوعی بیشترین مزیت درمانی را برای فرد به همراه خواهد داشت.
درمان ترک اعتیاد چه فرایندی است؟
درمان اعتیاد فرایندی است که به فرد بیمار و دارای اعتیاد به یکی از انواع مواد اعتیاد آور کمک می کند تا از استفاده ی اجباری از مواد دست کشیده و به زندگی سالم و سابق خود بازگردد. یک فرایند درمان اثربخش می تواند در محیط های مختلفی صورت گرفته، می تواند شکل های مختلفی داشته باشد و همچنین می تواند مدت زمان مختلفی نیز طول بکشد.
از آنجا که اعتیاد به مواد مخدر نوعی اختلال مزمن شناخته می شود، درمان یک شبه و بدون احتمال بازگشت عملا برای آن غیر ممکن است و بهتر است آن را از ذهن خود دور کنید. برای اغلب افراد که با این مشکل دست و پنجه نرم می کنند، درمان فرایندی است زمان بر که شامل نظارت و مداخله های دائم افراد می شود (از روان شناس گرفته تا کارشناس تغذیه و ناظران).
رویکرد های مختلفی بر درمان اعتیاد وجود دارند. درمان اعتیاد در واقع می تواند شامل رفتار درمانی (درمان شناختی-رفتاری یا مدیریت شناخت)، دارو درمانی یا ترکیبی از این دو باشد. شکل متفاوت درمان، اینکه آیا مجزا باشد یا ترکیبی از دارو درمانی و رفتار درمانی، مبتنی بر نوع نیاز بیمار و همچنین موادی که مصرف می کند متفاوت است.
دارو درمانی با داروهایی از جمله متادون، بوپرنورفین و نالترکسون برای افرادی که به تریاک به عنوان یکی از رایج ترین نوع مواد مخدر اعتیاد دارند، همواره در دسترس است و توسط اغلب روان پزشکان نیز توصیه می شوند؛ این درحالی است که برخی از داروها ازجمله بوپروپیون برای آن دسته از افراد که به تنباکو اعتیاد دارند، توصیه می شود. دیسالفرام، آکامپروسات و نالترکسون نیز داروهایی هستند که برای درمان افراد وابسته به الکل تجویز می شوند.
بازهم توصیه می شود هر نوع دارو درمانی مبنی بر تجویز پزشک و متناسب با نوع ماده ای که فرد مصرف می کند باشد. ممکن است پزشک نیز دارو را تجویز کند اما توصیه می شود مقدار مصرف دارو در طول روز نیز توسط پزشک تشخیص داده شود. گاه مصرف بیش از اندازه داروهای نام برده شده باعث اوردوز و مرگ فرد می شود؛ پس تجویز نوع دارو و مقدار مصرف، فقط و فقط توسط پزشک صورت گیرد.
از دارو درمانی حتی برای مواد مخدر غیر قانونی چون هروئین نیز استفاده می شود؛ به عنوان مثال از بوپرنورفین برای درمان اعتیاد به تریاک و حتی هروئین استفاده می شود. برخی از اعتیاد ها مانند اعتیاد به محرک ها و کوکائین، می توانند با رفتار درمانی درمان شوند چون هنوز داروی خاصی برای درمان این نوع اعتیادها شناخته نشده است.
رفتار درمانی بسیار جذاب تر و متفاوت تر است و افراد را تشویق می کند تا در فرایند درمان شرکت کنند و به آنها آموزش و استراتژی هایی را ارائه می دهد تا یاد بگیرند چگونه با تمایلات درونی شان که آنها را به سمت اعتیاد می کشاند دست و پنجه نرم کنند. همچنین رفتار درمانی به آنها چگونگی پرهیز و جلوگیری از مصرف مواد مخدر را آموزش می دهد و به آنها یاد می دهد چگونه در فرایند ترک اعتیاد مجددا به سمت اعتیاد سوق داده نشوند. یکی دیگر از کارهایی که رفتار درمانی انجام می دهد این است که به افراد مهارت های ارتباطی، خانواده داری و دوست یابی را می آموزد.
بسیاری از برنامه های ترک اعتیاد، ترکیبی از این دو را باهم بکار می برند، یعنی رفتار درمانی همراه با دارو درمانی. گروه درمانی می تواند باعث بهبود و تقویت جنبه های اجتماعی فرد شود و رفتارهای اقتضایی خاصی را در فرد ایجاد می کند که به او کمک می کند رفتار و سبک زندگی بدون مواد مخدر را در خود ایجاد کند.
با این حال اما گروه درمانی گاها می تواند رفتارها و واکنش های سوء و مضری را با خود به همراه داشته باشد و افرادِ درون گروه، رفتارهای نادرستی از خود نشان دهند و شرایط و محیطی را برای مصرف مجدد مواد فراهم آورند. این باعث می شود فرایند درمان به خطر افتد و از مسیر خارج شود و اینجاست که نظارت نقش خود را نشان می دهد و باعث می شود هر نوع انحرافی از مسیر ترک اعتیاد شناسایی و سریعا رفع شود.
چون رفتار درمانی و دارو درمانی هرکدام روی بعد متفاوتی از اعتیاد کار می کنند، اثربخش ترین ترک اعتیاد زمانی بدست می آید که در فرایند درمان از ترکیبی از این دو رویکرد درمانی استفاده شود.
نهایتا اینکه افرادی که از اعتیاد رنج می برند، اغلب به طور همزمان از دیگر بیماری های فردی (چون ایدز و افسردگی)، و نیز مشکلات شغلی، خانوادگی و اجتماعی رنج می برند، که متعاقبا می بایست آنها را نیز هم زمان در فرایند درمانی مورد شناسایی و درمان قرار داد. بهترین برنامه های درمانی، برنامه هایی هستند که هم زمان از ترکیبی از رویکرد های درمانی ذکر شده و نیز سایر خدمات در دسترس استفاده می کنند تا نیازهای فرد را رفع کنند.
ضمن اینکه به این نکته نیز باید توجه کرد که افرادی که از اعتیاد شدید رنج می برند یا از انواع مختلف مواد مخدر رنج می برند، به درمان هایی نیاز دارند که همه ی این نیاز ها و همه ی این مواد استعمالی را به طور هم زمان در خود جای داده باشند. درمان افراد دارای اعتیاد، بسته به مدت زمان اعتیاد و نوع مصرف، ترکیب متفاوتی از رویکردها و خدمات درمانی است.
